Tìm hiểu cúng hạ nêu – lễ khai hạ là gì? Ý nghĩa & thời điểm tổ chức năm 2023

Lễ Khai hạ là gì và có ý nghĩa ra sao đối với người Việt Nam cũng như những phong tục tập quán cổ xưa diễn ra như thế nào thì bài viết giới thiệu hôm nay của tamlinh360.com sẽ tổng hợp một cách chính xác và chi tiết nhất để mọi người dễ dàng tham khảo hơn.

Tổng quan về lễ Khai hạ

Lễ Khai hạ là trong những phong tục truyền thống vào dịp đầu năm mới ở nước ta với nhiều nghi thức và hoạt động đặc sắc, mang đậm dấu ấn dân tộc. Thế nên để hiểu chính xác và  đầy đủ về lễ cúng này thì cùng xem tiếp nội dung sau đây nhé:

Cúng hạ nêu – Lễ Khai hạ là gì?

Lễ Khai hạ – cúng hạ nêu hay còn gọi là lễ hóa vàng, lễ tạ ơn đầu năm, lễ hạ cây nêu. Lễ Khai Hạ được tổ chức như một nghi thức tiễn đưa tổ tiên về trời sau những ngày Tết cùng con cháu để mọi người trở lại nhịp sống thường ngày sau kỳ nghỉ Tết Nguyên đán.

Cây nêu của lễ Khai hạ là gì?

Theo phong tục xưa, các thành viên trong gia đình dựng cây nêu trong nhà và treo đồ trang trí cho cây bắt mắt, đẹp về mặt thẩm mỹ từ ngày 23 đến ngày 30 tháng Chạp (tức tháng 12 âm lịch). Đặc biệt, những đồ trang trí này cũng đại diện cho việc xua đuổi tà ác và thu hút may mắn, tài lộc cho năm tới.

Tùy từng vùng miền mà mỗi người có quan niệm khác nhau về cây nêu trong ngày Tết. Hầu như là một cây tre dài từ 5 đến 6 mét được sử dụng làm cây nêu và những vòng tròn nhỏ cùng các vật may mắn khác được treo trên ngọn cây.

Những thứ đồ này có thể là một bó lá dứa, một khung tre bọc giấy đỏ hoặc vàng mã, một lá bùa bát quái, hình một con thú, câu đối, lá thiên tuế, sáo, túi trầu câu, lông gà, tỏi,…. Người ta vẽ một hình cung tên và rắc vôi bột ở dưới gốc cây nêu.

Tham khảo thêm: Lý Do Tại Sao Lại Chọn Gà Trống Thiến Để Cúng Vào Ngày Tết Chuẩn Nhất Năm 2023

Lễ Khai hạ cúng vào giờ nào?

Theo tục xưa, lễ cúng Khai Hạ sẽ diễn ra vào mùng 7 âm lịch. Tuy nhiên, ngày nay, lễ cúng sẽ diễn ra trong khoảng từ mùng 3 đến mùng 10  âm lịch, không nhất thiết vào mùng 7 như trước, tùy hoàn cảnh từng hộ gia đình.

Mùng 7 Tết năm nay rơi vào thứ Bảy, ngày 28/01/2023 Dương lịch thì sẽ diễn ra lễ Khai hạ năm 2023. Do năm nay Tết Nguyên đán kết thúc ngày trong tuần nên người lao động và học sinh, sinh viên phải đi làm, đi học trở lại vào ngày mùng 6 Tết. Thế nên việc cúng Khai hạ vào ngày mùng 7 Tết sẽ khá thuận tiện cho các gia đình..

Ý nghĩa của cúng hạ nêu

Lễ Khai hạ có nguồn gốc được lấy cảm hứng từ phong tục dựng cây nêu đón Tết của người Việt Nam xưa. Vào ngày 23 tháng Chạp hoặc chậm nhất là ngày 30 Tết, người ta sẽ dâng cây nêu có trang trí hình tròn nhỏ hay vật gì khác tùy theo phong tục địa phương. 

Việc dựng cây nêu để giúp mọi người tiễn đi những thứ không may mắn, xui xẻo của năm cũ những như nghênh đón các điều tốt đẹp vào năm mới và xua đuổi ma quỷ không được tới phá quấy gia đình để có một cái Tết thật trọn vẹn và bình an.

Sau Tết, con cháu sẽ làm lễ hóa vàng để từ biệt và tiễn đưa tổ tiên về lại âm cảnh. Ngày mùng 7 Tết sẽ diễn ra lễ hội này. Sau đó ngày vui đón một mùa Xuân may mắn sẽ được mở đầu bằng việc hạ cây nêu ngày Tết.

Trong cuốn Gia Định Thành Công Chí của Trịnh Hoài Đức trích cổ sử chép: “Bữa trừ tịch (tức ngày cuối cùng của năm) nhà nào cũng dựng một cây nêu ở trước cửa lớn, buộc trên một cái giỏ tre có đựng trầu cau, vôi, ở bên giỏ có treo giấy tiền vàng bạc, gọi là “lên nêu”… có ý nghĩa tượng trưng cho năm mới, tảo trừ những điều xấu xa trong năm cũ”.

Để cảnh báo ma quỷ rằng đây là đất có chủ và không được quấy phá, làm phiền gia chủ nên hình tượng cây nêu có ý nghĩa quan trọng trong việc trừ tà. Đồng thời điều này cũng muốn chúc bạn một năm mới bình an, hạnh phúc và nhiều tài lộc hơn.

Ngoài ra, ý nghĩa khẳng định uy quyền cũng được liên kết với hình ảnh của cây nếu. Theo câu chuyện dân gian xưa thì ngôi nhà có cây cao nhất được cho là có quyền lực nhất.

Lễ cúng Khai hạ có những hoạt động gì?

Lễ khai hạ đã là một truyền thống được lưu truyền trong nhiều thế kỷ. Thế thì những sự kiện diễn ra trong ngày lễ này có gì? Hãy cùng nhau xem thêm phần dưới đây nhé!

Cúng lễ Khai hạ – Cúng hạ nêu

Mỗi gia đình phải chuẩn bị một mâm cơm cúng tươm tất trước lễ Khai hạ. Có thể chuẩn bị mâm cơm mặn hoặc chay tùy theo hoàn cảnh và nhu cầu của mỗi gia đình.

Ngoài ra, cần thiết trong lễ vật không thể thiếu như:

Gia chủ phải sắp xếp lễ vật một cách chỉn chu và trang nhã, khi đã chuẩn bị xong rồi mới đặt bàn cúng ra ngoài trời. Việc cúng Khai hạ sẽ được thực hiện bên ngoài trời sau khi họ đã thắp hương và khấn bái tổ tiên trong nhà trước.

Trước khi thắp hương, người ta thường đốt pháo để ăn mừng, nhưng vì làm như vậy là trái pháp luật nên không có gia đình nào tiếp tục truyền thống này.

Hóa vàng ngày cúng hạ nêu

Sau khi khấn xong, gia chủ chờ cho hương dùng hết mới hóa vàng. Tục truyền rằng phải tổ chức lễ cáo thần “Vũ Lâm sứ giả” để được ngài chứng chi trước khi hóa vàng. Mục đích đằng sau đó là để ngăn chặn những con quỷ đói ăn cắp quần áo, tiền vàng và bạc của gia chủ gửi cho vong linh.

Ngoài ra, gia chủ phải ghi rõ ràng trên giấy tất cả các lễ vật và thông tin – gửi cho ai, chôn cất ở đâu – trước khi hóa vàng để trao cho người quá cố. Tương tự như giao các mặt hàng trên trần gian, tên và địa chỉ của người nhận phải được ghi đầy đủ để mặt hàng được giao cho người nhận mong muốn.

Gia chủ phải tiến hành hóa vàng tiền, sớ sau một tuần hương rồi mới hạ hết lễ vật. Hóa riêng mỗi lễ vàng, tiền dâng cúng theo thứ tự từ các bậc cao nhất rồi đến dưới như Gia thần trước – gia tiên sau.

Gia chủ phải thực hiện ba lạy và phát nguyện sau đây trước mỗi buổi lễ như vậy: “Con xin thiêu hóa tiền vàng, quần áo… thỉnh vong linh nhận chút lễ bạc. Tâm thành, kính cáo Tôn thần, xin rước vong linh lại về âm giới”.

Gia chủ cho người ra nhấc cây nêu lên sau khi làm lễ hóa vàng xong. Khi lấy cây ra, nên để ngoài nhà ở nơi khô ráo, thoáng mát. Để tránh cho gia đình gặp nhiều điều xui xẻo, bạn không nên để nó trong nhà.

Một số hoạt động vui chơi

Vào ngày lễ Khai hạ, có rất nhiều sự kiện, hoạt động vui chơi được tổ chức. Các trò chơi dân gian khác nhau có ý nghĩa riêng biệt sẽ được chơi tùy theo từng vùng miền và văn hóa dân tộc. Để sẵn sàng cho vụ thu hoạch mới, bà con nông dân cũng có thể tranh thủ dịp này để thư giãn, vui chơi.

Một số cộng đồng dân tộc thường xuyên tổ chức các hoạt động dân gian mang tính giải trí, hấp dẫn như múa sạp, bóng đá, bắn nỏ, bóng chuyền, giã gạo, tung bóng, đẩy gậy, vật cổ truyền, múa cồng chiêng, đánh mảng,…

Những trò chơi truyền thống này luôn thu hút một lượng lớn khán giả và mọi người đều có khoảng thời gian vui vẻ. Chúng được chơi với ý nghĩa cầu mong một năm tới gặp nhiều phước lành, may mắn và bình an.

Văn khấn lễ Khai hạ

Dưới đây là bài văn tế lễ Khai hạ được trích từ sách Văn khấn cổ truyền Việt Nam:

Để bạn đọc hiểu rõ hơn về lễ Khai hạ là gì cũng như truyền thống lịch sử phong phú của người Việt cổ thì tamlinh360 hy vọng rằng thông tin bài viết trên đây đã có thể giải thích cặn kẽ và sâu sắc nhất cho mọi người. Chúc bạn sẽ có một lễ cúng thật tươm tất và vui vẻ cũng như mong rằng các bạn sẽ đồng hành cùng trang chủ của chúng tôi nhiều hơn nhé