Tổng Hợp Các Tông Phái Phật Giáo Tại Việt Nam Đầy Đủ Nhất
Các tông phái Phật giáo tại Việt Nam gồm 2 phái lớn, đó là: Bắc tông và Nam tông. Mỗi dòng lại phân nhánh thành các trường phái với những nét độc đáo. Trong khi Bắc tông uyển chuyển phát triển lời Phật dạy cho phù hợp với từng căn cơ, thì Nam tông lại kiên trì bảo tồn sự nguyên thủy của kinh điển. Bài viết này của Tâm Linh 360 sẽ cùng bạn khám phá sâu hơn những điểm khác biệt và vẻ đẹp riêng của từng tông phái.
Tại sao có nhiều tông phái phật giáo?
Sự hình thành các tông phái Phật giáo khác nhau không phải là sự chia rẽ mà là một quá trình phát triển tự nhiên. Nguyên nhân chính bao gồm:
- Bối cảnh lịch sử và địa lý: Sau khi Đức Phật nhập Niết Bàn, giáo pháp của Ngài được truyền bá đến nhiều vùng đất với các nền văn hóa khác nhau. Sự tương tác này, cùng với những diễn giải và nhấn mạnh khác nhau về giáo lý qua các kỳ kết tập kinh điển, đã dẫn đến sự hình thành các trường phái riêng biệt.
- Căn cơ chúng sinh đa dạng: Đức Phật đã thuyết giảng nhiều pháp môn để phù hợp với trình độ nhận thức và khuynh hướng tâm lý khác nhau của mỗi người. Sự đa dạng trong pháp môn tu tập là nền tảng cho sự ra đời của các tông phái.
- Phương tiện thiện xảo: Dù phương pháp có khác nhau, mục tiêu cuối cùng của tất cả các tông phái Phật giáo chân chính đều là giúp chúng sinh đạt được giác ngộ và giải thoát khổ đau.
Phật giáo nam tông (phật giáo nguyên thủy/tiểu thừa) tại Việt Nam
Phật giáo Nam tông, hay còn gọi là Phật giáo Nguyên thủy (Theravada), được xem là truyền thống giữ gìn gần gũi nhất những lời dạy ban đầu của Đức Phật Thích Ca Mâu Ni, chủ yếu dựa trên Kinh Tạng Pali.
- Đặc điểm cốt lõi:
- Lý tưởng A La Hán: Mục tiêu tu tập là trở thành bậc A La Hán, người đã đoạn trừ mọi phiền não và tự mình giải thoát khỏi vòng luân hồi.
- Giáo lý nền tảng: Nhấn mạnh vào Tứ Diệu Đế, Bát Chánh Đạo, và con đường tu tập Giới – Định – Tuệ.
- Pháp môn chính: Thiền Chỉ (Samatha) để phát triển định tâm và Thiền Quán (Vipassana) để phát triển tuệ giác, thấy rõ bản chất vô thường, khổ, vô ngã của vạn pháp.
- Tại Việt Nam: Phật giáo Nam tông chủ yếu phổ biến trong cộng đồng người Khmer ở Đồng bằng sông Cửu Long và một số chùa của người Việt theo truyền thống này, đặc biệt tại các thành phố lớn. Kiến trúc chùa Nam tông thường mang nét đặc trưng riêng, chỉ thờ duy nhất Đức Phật Thích Ca Mâu Ni.
Phật giáo bắc tông (phật giáo đại thừa) tại Việt Nam
Phật giáo Bắc tông, phát triển từ truyền thống Đại thừa (Mahayana – “Cỗ xe lớn”), là hệ phái Phật giáo phổ biến nhất tại Việt Nam.
- Đặc điểm cốt lõi:
- Lý tưởng Bồ Tát: Phát tâm Bồ đề, tu tập không chỉ vì sự giải thoát của bản thân mà còn nguyện cứu độ tất cả chúng sinh cùng đạt đến Phật quả. Tinh thần từ bi và trí tuệ (Bát Nhã) là trọng tâm.
- Giáo lý quan trọng: Ngoài các giáo lý căn bản, Đại thừa phát triển sâu sắc các khái niệm như Tính Không (Sunyata – vạn pháp không có tự tánh cố định, do duyên sinh), Phật Tánh (khả năng thành Phật tiềm ẩn trong mọi chúng sinh).
- Kinh điển: Sử dụng rộng rãi các bộ kinh Đại thừa như Kinh Pháp Hoa, Kinh Hoa Nghiêm, Kinh A Di Đà, Kinh Bát Nhã…
Các tông phái chính trong phật giáo bắc tông tại Việt Nam
Trong lòng Phật giáo Bắc tông tại Việt Nam, có nhiều pháp môn và tông phái được thực hành song song hoặc kết hợp:
Luật tông
Nền tảng của Luật tông là việc nghiêm trì giới luật do Đức Phật chế định. Giới luật được xem là nền tảng cho sự thanh tịnh của tự thân và Tăng đoàn, từ đó phát sinh định và tuệ.
Dù không tồn tại như một “tông” riêng biệt hoàn toàn về mặt tổ chức ở Việt Nam, tinh thần của Luật tông thấm nhuần trong đời sống tu học của chư Tăng Ni thuộc Phật giáo Bắc tông, thể hiện qua việc thọ giới và giữ gìn các giới điều (250 giới cho Tỳ kheo, 348 giới cho Tỳ kheo ni theo một số truyền thống).
Thiền tông
Thiền tông chủ trương “kiến tánh thành Phật” – nhận ra chân tánh (Phật tánh) vốn sẵn có của chính mình thông qua thực hành thiền định, không quá lệ thuộc vào kinh điển hay nghi lễ phức tạp (“bất lập văn tự, giáo ngoại biệt truyền, trực chỉ nhân tâm”).
Tại Việt Nam, Thiền tông có lịch sử lâu đời và ảnh hưởng sâu rộng, với các dòng thiền nổi bật như Vô Ngôn Thông, Tỳ Ni Đa Lưu Chi và đặc biệt là Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử do Vua Trần Nhân Tông sáng lập, mang đậm dấu ấn Phật giáo Việt Nam. Các phương pháp thực hành có thể là tham thoại đầu, khán công án, hoặc chỉ quán (biết vọng không theo).
Tịnh độ tông
Tịnh Độ tông là một trong những pháp môn phổ biến nhất, đặc biệt với Phật tử tại gia. Pháp môn này tập trung vào niềm tin nơi đại nguyện của Đức Phật A Di Đà và cõi Tây Phương Cực Lạc.
Chủ trương chính là thực hành niệm danh hiệu Đức Phật A Di Đà (“Nam Mô A Di Đà Phật”) với Tín – Hạnh – Nguyện (tin sâu, thực hành chuyên cần, nguyện thiết tha vãng sanh) để được tiếp dẫn về cõi Tịnh Độ sau khi qua đời, nơi có điều kiện thuận lợi để tiếp tục tu hành cho đến khi thành Phật.
Pháp môn này dễ thực hành, phù hợp với nhiều căn cơ, nên có sức ảnh hưởng rộng lớn trong đời sống tín ngưỡng của người Việt.
Mật tông (chân ngôn tông)
Mật tông hay Chân Ngôn tông (Vajrayana – Kim Cang thừa), là một pháp môn đặc biệt trong Phật giáo Đại thừa (hoặc được xem là một thừa riêng biệt). Mật tông sử dụng các phương tiện thiện xảo (Upaya) như trì tụng các Mantra (thần chú linh thiêng), thực hành Mudra (thủ ấn), quán tưởng Mandala và các vị Phật, Bồ Tát để chuyển hóa nhanh chóng tâm thức.
Tại Việt Nam, yếu tố Mật tông hiện diện khá phổ biến trong các nghi lễ của Phật giáo Bắc tông, như việc trì tụng Chú Đại Bi, Chú Lăng Nghiêm, Thập Chú. Gần đây, một số dòng truyền thừa Mật tông Tây Tạng cũng đã được giới thiệu và thực hành có hệ thống hơn.
Mục tiêu của Mật tông là giúp hành giả nhận ra Phật tánh ngay trong thân tâm hiện tại, chuyển hóa phiền não thành trí tuệ. Sự hướng dẫn của một vị Đạo sư (Lama/Guru) có kinh nghiệm là rất quan trọng trong Mật tông.
Ảnh hưởng của các tông phái triết học khác
Pháp tướng tông (duy thức tông)
Do ngài Huyền Trang phát triển ở Trung Quốc dựa trên tư tưởng của Bồ Tát Thế Thân. Chủ trương “vạn pháp duy thức” (mọi hiện tượng đều do tâm thức biến hiện), phân tích chi tiết 8 loại tâm thức, đặc biệt là A-lại-da thức (kho chứa các hạt giống nghiệp). Tư tưởng Duy Thức giúp hiểu sâu về cơ chế hoạt động của tâm và quá trình hình thành thế giới hiện tượng.
Thiên thai tông (pháp hoa tông)
Sáng lập bởi Đại sư Trí Giả ở Trung Quốc, dựa trên Kinh Pháp Hoa. Chủ trương “tam đế viên dung” (Chân đế, Tục đế, Trung đế không hai, dung thông), “nhất niệm tam thiên” (trong một ý niệm bao hàm ba ngàn thế giới), cho thấy mọi pháp đều bình đẳng và có Phật tánh.
Hoa nghiêm tông (hiền thủ tông)
Dựa trên Kinh Hoa Nghiêm, do các Thiền sư Đỗ Thuận, Trí Nghiêm và Pháp Tạng (Hiền Thủ Quốc sư) phát triển. Chủ trương “pháp giới duyên khởi” (vạn pháp nương nhau mà sinh khởi), “sự sự vô ngại” (mọi hiện tượng thâm nhập, tương dung không chướng ngại). Triết lý Hoa Nghiêm mang đến một cái nhìn bao la, toàn diện về sự tương quan của vạn hữu.
Tuy Pháp Tướng, Thiên Thai, Hoa Nghiêm không hình thành các tổ chức tông phái riêng biệt rõ rệt như Thiền hay Tịnh Độ tại Việt Nam ngày nay, nhưng tư tưởng triết học sâu sắc của các tông này đã dung hợp và ảnh hưởng lớn đến nền tảng giáo lý của Phật giáo Đại thừa Việt Nam.
So sánh phật giáo nam tông và bắc tông tại Việt Nam
Dưới đây là bảng so sánh sự khác nhau về Phật giáo Nam tông và Phật giáo Bắc tông:
| Đặc điểm | Phật giáo Nam tông (Nguyên thủy) | Phật giáo Bắc tông (Đại thừa) |
| Lý tưởng | A La Hán (tự giác, tự giải thoát) | Bồ Tát (giác tha, cứu độ chúng sinh cùng thành Phật) |
| Kinh điển | Chủ yếu Kinh Tạng Pali | Kinh Tạng Pali và các Kinh điển Đại thừa (Pháp Hoa, Hoa Nghiêm, A Di Đà, Bát Nhã…) |
| Quan niệm Phật | Đức Phật Thích Ca là bậc Đạo sư lịch sử, đã nhập Niết Bàn. | Ngoài Phật lịch sử, còn có các vị Phật ở các thế giới khác (Phật A Di Đà) và khái niệm Pháp thân Phật. |
| Thờ tự (Chùa) | Chỉ thờ Đức Phật Thích Ca Mâu Ni. | Thờ Đức Phật Thích Ca, Phật A Di Đà, các vị Bồ Tát (Quán Thế Âm, Địa Tạng…), Hộ pháp, Tổ sư. |
| Y phục Tăng Ni | Chư Tăng thường đắp y màu vàng nghệ hoặc nâu đất. | Chư Tăng Ni thường mặc áo tràng màu lam, nâu, vàng; y casa màu vàng hoặc nâu. |
| Phổ biến | Cộng đồng Khmer, một số chùa người Việt ở miền Nam và các thành phố. | Phổ biến rộng rãi trên cả nước. |
Tuy có những điểm khác biệt, cả Nam tông và Bắc tông đều là những con đường dẫn đến sự giác ngộ, dựa trên nền tảng giáo lý từ bi và trí tuệ của Đức Phật.
Vậy nên chọn tông phái nào để tu tập?
Việc lựa chọn một tông phái hay pháp môn phụ thuộc vào căn cơ, sở nguyện và duyên của mỗi người. Quan trọng là:
- Tìm hiểu kỹ giáo lý: Dành thời gian nghiên cứu, nghe pháp để hiểu rõ hơn về các đường hướng.
- Nhận biết căn cơ bản thân: Bạn phù hợp với sự thực hành kỷ luật, thiền định chuyên sâu, niềm tin và sự gia trì, hay con đường phát triển tâm Bồ đề rộng lớn?
- Tìm minh sư: Một vị thầy có đức độ và kinh nghiệm sẽ là người dẫn dắt quan trọng trên con đường tu học.
- Thực hành nhất quán: Dù theo pháp môn nào, sự tinh tấn và thực hành đều đặn là yếu tố then chốt.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
Các tông phái Phật giáo thể hiện sự phong phú và đa dạng trong cách tiếp cận con đường giác ngộ do Đức Phật chỉ dạy. Tại Việt Nam, sự hòa quyện và phát triển của Phật giáo Nam tông và Bắc tông, cùng với các pháp môn như Thiền, Tịnh, Mật, đã tạo nên một bức tranh Phật giáo đa sắc, đáp ứng nhu cầu tâm linh của đông đảo người dân. Hiểu biết về các tông phái Phật giáo giúp chúng ta trân trọng hơn giá trị của từng pháp môn và tìm được con đường tu tập phù hợp cho chính mình.
