Lễ Hội Kén Rể (2/2 Âm Lịch) Làng Đường Yên Dịp Đầu Xuân 2023

Lễ hội Kén rể là một văn hóa, phong tục được lưu truyền bao đời nay của nước ta, được tổ chức tại làng Đường Yên, xã Xuân Nộn, huyện Đông Anh, TP. Hà Nội nhằm tưởng nhớ đến Nữ tướng Lê Hoa. Nếu bạn muốn hiểu rõ hơn về phong tục này để biết được nó có gì đặc biệt hơn so với Hội Chùa Trầm,…thì hãy theo dõi bài viết hôm nay của Tamlinh360 nhé!

Giới Thiệu Làng Đường Yên

Đường Yên là một làng cổ thuộc xã Xuân Nộn, huyện Đông Anh, ngoại thành Hà Nội. Xưa làng có tên là Kim Hoa, tên Nôm là Kim Con, nằm gần Cổ Loa, kinh đô của nước Âu Lạc cách đây hơn 2000 năm. 

Đường Yên có lịch sử hình thành và phát triển lâu đời. Theo thời gian, diện mạo làng quê ngày một đổi mới, đình chùa cũng đổi thay nhưng dấu ấn của một thời kỳ lịch sử xa xưa về huyền thoại chống giặc ngoại xâm vẫn luôn in đậm trong lòng người dân nơi đây. 

Đặc biệt, thôn Đường Yên nằm trên trục đường chính dễ đi nhất giữa Khu di tích quốc gia đặc biệt Cổ Loa và đền Sái, Tòa thị chính Nhài, thị trấn Thụy Lâm.

Giới thiệu về lễ hội Kén rể (2/2 Âm lịch)

Thông tin sơ lược

• Thời gian: 2/2 âm lịch.
• Vị trí: Thôn Đường Yên, xã Xuân Nộn, huyện Đông Anh, TP. Hà Nội.
• Đối tượng suy tôn: Nữ tướng Lê Thị Hoa thời Hai Bà Trưng.
• Đặc điểm: Lễ hội độc đáo để chọn rể tài hiền cho nữ tướng Lê Hoa.

Lễ hội Kén rể chính là một trong số các ngày lễ Âm lịch tháng 2 mà chúng ta nên quan tâm. Vào ngày mùng 2 tháng 2 âm lịch hàng năm, người dân làng Đường Yên, xã Xuân Nộn, Đông Anh, Hà Nội thường tổ chức lễ hội làng truyền thống “kén rể”. Lễ hội được tổ chức nhằm tưởng nhớ và tôn vinh nữ tướng nổi tiếng Lê Hoa.

Nguồn gốc

Tương truyền nàng Lã Lê Hoa quê ở Phả Lại theo Hai Bà Trưng đánh giặc cứu nước. Sau khi thu phục được 65 thành giặc, Hai Bà Trưng lên làm vua, phong bà Lã Lê Hoa làm tướng quân, cử làm tri phủ huyện Đông Ngàn, đóng ở làng Đường Yên. 

Và tại đây bà đã mở hội “kén rể”, từ đó lễ hội trở thành nét đẹp văn hóa hàng năm của người dân làng Đường Yên, Xuân Nộn.

Ý nghĩa của lễ hội kén rể

Lễ hội kén rể là lễ hội có ý nghĩa lịch sử, tâm linh và giáo dục. Lễ kén rể tái hiện công việc thường ngày của cư dân trồng lúa nước, gửi gắm trong đó những ước vọng về cuộc sống ấm no, mùa màng bội thu.

Các hoạt động trong lễ hội Kén Rể

Hội Kén rể được chuẩn bị công phu, người tham gia được tuyển chọn vô cùng kỹ càng, người đóng vai thánh mẫu, tức là “Mẫu Bà” phải xinh, nhưng gia đình hoàn hảo, gương mẫu,… hai “chú rể” (chia thành 2 phe Bắc và Hậu) và người đóng vai Đức Thánh Bà (Bà Lê Hoa) phải là nam thanh nữ tú, không có gia đình riêng và các vật dụng khác để phục vụ cho hội.

Sáng ngày 2/2, người dân làng Đường Yên dậy sớm náo nức ra đình làng xem hội. Khoảng sân của ngôi nhà chung tuy rộng nhưng nhiều khi không đủ chỗ cho mọi người tham dự ngày hội. Mọi người đều náo nức chờ xem.

Màn vinh quy bái tổ mở đầu. Một đoàn người khiêng kiệu bà Lê Hoa đi từ trong làng ra sân đình, hai bên là các bô lão trong làng ra đón “Đức Thánh Bà” ở cuối kiệu “Đức Thánh Bà”, hai tay chắp vào trong. trước ngực và nói:

Nhờ phúc dày của tổ tiên

Quê nhà thanh bình yên lặng

Con là Lê Hoa chiến thắng trở về

Tiếng hát ca vang khắp làng quê

Con xin bái tạ để tổ đường chứng giám.

Mẫu Bà trịnh trọng tuyên bố:

Tôi quê thành phao Phả Lại

Vượt đường dài này sống ở đây

Được muôn dân sớm tối quây quần

Có con gái tuổi xuân vươn tới

Sinh trưởng tại nơi đây

Xin phép dân làng trước mở hội

Canh nông sau mở hội kén rể.

(Phả Lại là quê gốc của mẹ Thánh)

Khi đó, dân làng múa tích “Cởi vú mo” với ý nghĩa: khi Hai Bà Trưng đánh giặc, thánh nhân nên dùng mo cau làm áo giáp cải trang thành trai để lấy vợ. Diễn giải sáu thiên thần trẻ và sáu “nàng tiên” ăn mặc đẹp và đeo mặt nạ trong sân. 

Khi có trống điều khiển, các “nàng tiên” tháo mo ra khỏi ngực (múa tượng trưng). Điệu múa diễn ra ba màn, là màn múa mang đậm tính dân gian kết hợp với âm nhạc làm sôi động không khí ngày hội, gợi cho người ta nhớ về quá khứ, yêu mảnh đất tổ đã dày công cày cấy.

Điệu múa kết thúc, Mẫu Bà có bài vè như sau:

“Chúc thánh thiên tải, sở trị như vạn bang

Nay mừng đám làng, dân yên như sở trị

Mừng làng phú quý, mở tiệc vinh hoa

Tôi có con gái tốt bằng bông hoa

Như bằng bông hoa tươi tốt

Tốt hơn đầu lâu quan sở mà lại tốt hơn tần nữ cung phi

Màng chi những nơi ngu sĩ, những nơi đắc kỷ

Bà chẳng gả cho, tìm nơi học trò nông bà gả”

Theo truyền thuyết xa xưa, bà Lê Hoa đã dùng lá tre làm thuốc chữa bệnh cho dân làng nên lá tre ở đây được coi là vị cứu tinh và rất được coi trọng. Trên thực tế, cho đến nay, lá tre vẫn được dùng để chữa cháy nắng, bỏng gió rất hiệu quả. Vì vậy, trong lễ kén rể hôm nay, cô đã sử dụng lá trúc như một biểu tượng mang ý nghĩa vô cùng sâu sắc.

Mẫu Bà lấy lá tre, quạt cho lá tre bay tứ phía rồi nói:

“Bốn góc bốn bề ai có lòng nghề bà gả con cho

Nay truyền trong xóm ngoài làng

Không phân biệt hèn sang

Anh nào đạo mạo minh quang

Tu nhân nuôi chí chăm lo ruộng đồng

Hãy cho trống nổi ba hồi

Mời các trai tráng trong làng

Hãy sôi nổi vào thi…”

Lúc này bên Hậu bước ra với một chú rể trong trang phục truyền thống khăn xếp đi trước mặt ban giám khảo và dân làng rồi chắp tay hướng về Mẫu Bà, kể vè giới thiệu về mình:

Dạ, thân dưới khúc trên dựng nên một chữ

Tôi nay sự thủ chỉ trong làng

Tính khí dịu dàng thì ngồi ở bên Hậu giáp ạ.

Phe Bắc ra cũng làm mọi thủ tục như phe Hậu và đọc vè:

Dạ, lún phún mưa dầm lâm thâm như chẳng tạnh

Tôi nay cũng mạnh mà lại có tài

Thủ chỉ thứ hai ngồi bên đông Bắc.

Sau khi hai chàng rể đã giới thiệu xong về mình thì hai bên thi tài ứng xử:

Phe Hậu kể:

Tôi là phe Hậu ruộng ghềnh ruộng sâu

Bàn chim, cây mốc, cửa cầu

Bờ đó, đồng quan ở đâu cũng cạn

Tôi cùng các bạn cả nhóm họp bàn

Dẫn nước dọc ngang, khắp đồng đầy nước

Phe Bắc kể:

Tôi là phe Bắc, chức sắc trong làng

Sớm tối dọc ngang, trông nom đồng ruộng

Trong mọi tình huống, bắt vịt đuổi bò

Nhân dân không lo, tôi sẵn sàng ứng phó.

Cứ thế, 2 phe cố đề cao mình và chê đối phương. Cuối cùng, Mẫu Bà đứng lên phân giải:

Phe Hậu phe Bắc đều tài

Thông minh ứng xử ai nào thua ai

Bây giờ ta đố cả hai

Thi cày, câu ếch trước đài ta xem

Ai thắng thì ta ban khen

Lấy  giềng chọc chó ta bèn thưởng cho

Bắt trạch bình tĩnh không lo

Thắng cuộc ta sẽ mổ bò, rước con.

Nay truyền bô lão trong làng

Nổi trống lên cho hai phe vào thi đấu.

Từ xa xưa, ông cha ta đã coi công việc nhà nông là ưu tiên hàng đầu, coi hạt gạo là hạt vàng, thứ nhất, thứ nhì nên đã mở hội thi cày cấy, soi cá bắt ếch vừa là sở thích, vừa là lời răn dạy con cháu cần lao từ ngàn đời nay. 

Hội thi làm ruộng bao gồm thi cày, thi câu ếch, thi chọc chó và thi bắt trạch trong chum. Hai chú rể chuẩn bị cho từng chủ đề và giám khảo sẽ chấm điểm bằng thẻ. Kết thúc mỗi cuộc thi, ban giám khảo tuyên bố ai là người chiến thắng và sau đó cộng điểm trên thẻ để chỉ định người chiến thắng.

Cuộc thi này mở đầu cho cuộc thi nông nghiệp, bao giờ công việc của người nông dân cũng bắt đầu từ việc cày ruộng, lúa có tốt hay không là nhờ cày sâu, bừa. Trong sân đình, hai chú rể đóng vai anh thợ cày mặc áo nâu, đầu chít khăn, theo sau là hai người hầu mang trống đi động viên, hai người đóng vai trâu mặc áo đen, đeo mặt nạ. 

Công cụ đó là chiếc cày bằng gỗ, chiếc cày đã được người nông dân mang theo từ xa xưa – công cụ để người nông dân sử dụng hàng ngày, chiếc cày đã gắn bó với người nông dân hàng ngàn năm, nó đã làm ra hạt lúa, củ khoai để nuôi sống con người .

Lúc này, hai chú rể chuẩn bị vào vai trâu, công việc kết thúc khi nghe hiệu lệnh, họ cùng đọc:

Trâu ơi ta bảo trâu này

Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta

Trâu đừng đi vào đi ra

Đường cày không thẳng thì ta thua người.

Đọc xong vè, hai chàng rể bắt đầu cuộc thi tài, nếu ai cày thẳng không lệch vai cày và nhanh thì người đó thắng.

Thi câu ếch là thú chơi tao nhã của người dân khi đất nước thanh bình, khi công việc nhà nông đã nhàn hạ. Hai chàng rể vừa chuẩn bị trang phục để thi câu ếch và đọc vè:

Ếch kêu vang khắp gần xa

Anh tung mồi ngọc chắc là trúng ngay

Cần câu và cả điếu cày

Mỗi hoa anh nhử được ngay cô mình.

Trong khi câu, nếu ếch rướn người đớp mồi ngoài vòng tròn là vi phạm, người câu ếch sẽ không được tính điểm. Khi chú rể ném mồi và con ếch bắt được nó, người câu cá sẽ trả lại con ếch cho ban giám khảo. 

Sau khoảng thời gian 3 tiếng trống mà không ai bắt được ếch thì coi như thua cuộc, và sau 3 lần như vậy nếu ai bắt được ếch 3 lần mà không phạm luật thì được coi là thắng cuộc. Ban giám khảo công bố điểm của 2 thí sinh và công bố chủ đề tiếp theo là đẩy chó.

Thi chó cắn là một trò chơi thú vị, từ xa xưa, cha ông ta đã thưởng thức nét văn hóa ẩm thực của vùng quê đồng bằng Bắc Bộ, nổi tiếng là món cầy. Dân gian có câu: “Hàng xóm làm chó kêu ầm ĩ, ai thắng thì thắng”. 

Đây là một trò chơi dân gian độc đáo vì chó nhà hàng xóm rất ghét nhau nên khi chó ngửi thấy mùi của nhà hàng xóm thì rất khó làm chó kêu lên, vì vậy cái tài tình trong trò chơi này là dùng một mẹo mới để đánh lừa chó. Dụng cụ của trò chơi này là một chiếc giường tre và đặt một cái nôi vào đó nhốt chó. 

Đặt hai trong số những chiếc giường này cho hai thí sinh. Bên cạnh cũi đặt một tay hàng xóm để chọc chó. Sau ba hồi trống, hai chú rể đối đầu dùng tháp đẩy chó, bên cạnh hai người hầu đánh trống cổ vũ, cổ vũ. 

Phần thi này không có giới hạn thời gian, chỉ khi bên nào làm được tiếng chó kêu là bên thắng cuộc và trò chơi kết thúc. Ban giám khảo công bố đội thắng cuộc và chuẩn bị cho phần thi tiếp theo là phần thi bắt trạch trong chum.

Bắt trạch trong chum là một trò chơi cổ của người dân, thể hiện sự khéo léo tài tình của hai chú rể để bắt được nhiều bẫy trong những điều kiện khó khăn nhất. Dụng cụ dùng cho trò chơi này là hai chiếc chum và hai chiếc chum nhỏ cũng làm bằng đĩa, đổ đầy nước và đặt vào chiếc chum lớn, còn chiếc chum nhỏ dùng để giải thoát cho Trạch đã bị bắt. 

Khi mẹ chồng đồng ý cho hai người giúp việc vào hỗ trợ hai vợ chồng mới cưới cũng là lúc các trò chơi bắt đầu. Hai cô hầu gái đang khuấy nước trong chum để chú rể khó bắt được. 

Nhưng người phối ngẫu không bắt nó vì điều này, mà thay vào đó, họ tranh giành nhau để giành chiến thắng. Sau ba tiết mục trắng, cuộc thi kết thúc, ban giám khảo cho điểm và công bố ai sẽ thắng cuộc. Trò chơi bắt bẫy vào chum đã kết thúc phần thi tài đức mẹ để chọn chàng rể tốt.

Trò chơi này đã từng xuất hiện ở một số nơi của Hà Nội, nơi ý nghĩa sâu xa hơn của nó liên quan đến khả năng sinh sản. Trò chơi này đi ngược lại với quan niệm gò bó của chế độ phong kiến: “nam nữ không đội trời chung”.

Sau 4 vòng thi, giám khảo trường công bố kết quả cho phe Bắc và phe Sau. Bên nào có nhiều quân bài nhất là bên thắng cuộc. Theo lệ, ai thắng sẽ được Mẫu hậu trọng thưởng và được chọn làm rể quý.

Mẫu Bà đứng lên tuyên bố:

“Thưa bà con trăm họ

Nay nhờ lộc trời vận nước ban cho

Ta truyền cho muôn dân hát hò

Mừng nữ tướng có phu thê tài giỏi.

Mẫu Bà nói với hai con rể:

 Hai con hãy vào tổ tường bái tạ

Để tỏ đường chứng giám đạo phu thê.”

Dân làng tổ chức múa hát cho đôi trai tài gái sắc nên duyên, phần hội kết thúc để lại nhiều vấn vương trong lòng người tham dự bởi chất trữ tình mộc mạc, bởi những gương mặt rạng rỡ của những người làm thơ.

Trên đây là những thông tin về lễ hội Kén rể (2/2 Âm lịch) thôn Đường Yên mà Tamlinh360 muốn chia sẻ đến bạn. Nếu muốn cập nhật thêm nhiều nội dung bổ ích thì đừng quên theo dõi chúng tôi thường xuyên hơn nhé!